26. Jak zapamiętać stopy metryczne?

Co to jest stopa (taka rytmiczna, metryczna, dotycząca metrum)?

Stopa to najmniejsza jednostka rytmiczna wersu, powtarzająca się, o ustalonej budowie sylabiczno-iloczasowej lub sylabiczno-akcentowej. Mówiąc po naszemu, to powtarzająca się w wersach wiersza grupa sylab o takiej samej ilości sylab, z której określona (np. pierwsza lub druga, lub trzecia itd.) jest długa (w językach, w których długość sylab ma znaczenie, np. starogrecki, angielski współczesny) lub akcentowana (w językach, w których akcent ma znaczenie, np. polski, rosyjski).

Budowę stopy zapisuje się schematyczne przy użyciu symboli:

– w systemach iloczasowych (mających długie i krótkie sylaby):

sylaba krótka: U,

sylaba długa: –;  

– w systemach akcentowych (mających akcentowane i nieakcentowane sylaby):

sylaba nieakcentowana: –,

sylaba akcentowana: *

Poniżej przedstawiam stopy akcentowe, gdyż o takich można mówić w języku polskim:

Stopy 2-sylabowe:

* – trochej (chorej)	– * jamb
* * spondej
– – pirrychej

Stopy 3-sylabowe:

* – – daktyl	– * – amfibrach	– – * anapest
* * – antybakchej (palimbakchej)	* – * amfimacer	– * * bakchej
* * * molos
– – – trybrach

Stopy 4-sylabowe:

* – – – peon I	– * – – peon II	– – * – peon III	– – – * peon IV
* * – – jonik opadaj.	– * * – antyspast		– – * * jonik wzrast.
	* – – * chorijamb
* – * – dytrochej (dychorej)		– * – * dyjamb
– * * * epitryt I	* – * * epitryt II	* * – * epitryt III	* * * – epitryt IV
* * * * dyspondej
– – – – proceleus­matyk

Etap I nauki: segregowanie

Od razu odrzućmy sobie epitryty: nazwa sugeruje, że mamy coś na początku (epi) i jakieś 3 (tri) elementy dalej. Nie trudno więc zapamiętać, że jest to jedna sylaba nieakcentowana + 3 akcentowane. Zupełnie regularne są odmiany epitrytu: epitryt I – I sylaba nieakcentowana, epitryt II – druga sylaba nieakcentowana itd.

Wyrzućmy też z naszej listy peon. Po podwojeniu nazwy uzyskamy „peonpeon”, a więc 4 sylaby [pe.on.pe.on] z akcentowaną przedostatnią sylabą [pe.onˈpe.on], czyli – uogólniając – 4 sylaby, z czego jedna akcentowana. Poza tym peon ma regularne odmiany: peon I – akcent inicjalny, peon II – akcent proparoksytoniczny itd.

Zostawmy też podwójne stopy: dyspondej to 2 spondeje, dytrochej to 2 trocheje, a dyjamb to 2 jamby. Prawda, że proste?

Zauważmy też, że antybakchej to odwrotność bakcheju. Tak więc wystarczy zapamiętać bakchej, a już sami potem wykombinujemy, co oznacza antybakchej.

Joniki też mają bardzo prostą budowę: jonik opadający zaczyna się wysoko, by opaść nisko, przeciwnie do joniku rosnącego. Wystarczy więc zapamiętać, że jonik, to 2 sylaby akcentowane + 2 nieakcentowane (w tej lub odwrotnej kolejności).

Dzięki powyższe selekcji tabele do prawdziwego zakucia staną się nieco bardziej przejrzyste:

* – trochej (chorej)	– * jamb
* * spondej
– – pirrychej

* – – daktyl	– * – amfibrach	– – * anapest
	* – * amfimacer	– * * bakchej
* * * molos
– – – trybrach

* * – – jonik opadaj.	– * * – antyspast
	* – – * chorijamb
– – – – proceleus­matyk

A z 28 nazw zrobiło nam się 15.

Etap II nauki:

Teraz możemy zacząć prawdziwą kombinatorykę mnemoniczną:

Trochej – zauważmy, że nazwa jest akcentowana tak jak sama stopa: [ˈtrɔ.xej] = * –, poza tym to trochę krótka stópka…

Jamb – zmieńmy na „iamb” i już mamy podpowiedź do liczby sylab i położenia akcentu: [ˈjamb] (akcent na ostatniej i zarazem pierwszej, i jedynej sylabie), [i.amb] (2 sylaby). Możemy też jamb skojarzyć z ang. „lamb” – jamb to takie… cielątko, które idzie, gdzie mu każą.

Spondej to spodnie na szelkach – i wszystko jasne.

Pirrychej to prychający na boki koń, a schemat stopy – – pokazuje trajektorie lotu śliny.

Daktyl – powiedzmy sobie: „o!, daktyl”, i już mamy akcent na pierwszej sylabie i dwie sylaby słabiej akcentowane.

Amfibrach przypomina amfiteatr z najważniejszym środkiem (–^–), poza tym jest akcentowany dokładnie tak jak stopa, którą oznacza: [amˈfi.brax] = – * –.

Anapest – „pest” to po angielsku szkodnik. Możemy NA szkodnika nadepnąć, a jeśli nie znamy angielskiego „pest”, możemy się natknąć NA pestkę w jakimś owocu i to ona będzie najważniejsza, a więc – akcent na ostatniej sylabie (wbrew wymowie): [a.naˈpest].

Amfimacer to gość na amfetaminie macający wszystko, co się da, a schemat stopy * – * to zarys nacierającego amfetaminiarza i jego łapsk.

Bakchej to z kolei facet z Ameryki, który zawsze siada z innymi z tyłu, czyli mówi: „hey, let’s go at the back” (‘hej, chodźmy na tył’).

Molos to kolos na 3 nogach.

Trybrach to trzy tryby o spiłowanych zębach, a więc wszystko idzie gładko, nic nigdzie nie zgrzyta, a więc nie ma nigdzie akcentu na 3 sylabach.

Jonik to konik na 2 parach nóg, który właśnie skacze na 2 inne miejsca (po jednym na każdą parę nóg), a więc to 2 sylaby akcentowane + 2 nieakcentowane.

Chorijamb to chojraki, tchórzliwe psy, które w momencie uciekły w oba przeciwległe kąty.

Proceleusmatyk to z procy strzelający astmatyk o dużej celności (trafił wszystkie 4 miejsca).

Zostaje antyspast o nazwie przypominającej angielskie „ants” ‘mrówki’, które właśnie wybudowały sobie mrowisko _/\_.

Na koniec powtórka

Dopisz właściwy schemat stopy do nazwy:

amfibrach

amfimacer (kretyk)

anapest

antyspast

bakchej

chorijamb

daktyl

dytrochej (dychorej)

dyjamb

dyspondej

epitryt I, II, III, IV

jamb

jonik wzrastający i opadający

molos

antybakchej (palimbakchej)

peon I, II, III, IV

pirrychej

proceleusmatyk

spondej

trybrach

trochej (chorej)

Dopisz nazwę do schematu stopy:

– –

– –́

–́ –

–́ –́

– – –

– – –́

– –́ –

– –́ –́

–́ – –

–́ – –́

–́ –́ –

–́ –́ –́

– – – –

– – – –́

– – –́ –

– – –́ –́

– –́ – –

– –́ – –́

– –́ –́ –

– –́ –́ –́

–́ – – –

–́ – – –́

–́ – –́ –

–́ – –́ –́

–́ –́ – –

–́ –́ – –́

–́ –́ –́ –

–́ –́ –́ –́